Telewizja MN
Zaloguj
2 
Czym jest sztuka?
Na początek trochę teorii. Sztuka to działalność artystyczna, którą zaliczamy do sfery kultury. Jej wytworami, zgodnie z klasycznym kanonem, są materialne dzieła, które świadczą o warsztacie twórcy i stanowią zwieńczenie jego przemyślanej pracy. Tak – pracy, a nie instynktownych odruchów. Naczelnym kryterium sztuki jest piękno, a więc mówimy tu o aspekcie estetycznym.
Sztuka nowoczesna a współczesna
Wyjaśnijmy te dwa terminy. Sztuka nowoczesna, czyli modernistyczna, rozwijała się na przełomie XIX i XX wieku. Artyści tworzący w jej ramach co prawda stawiali na oryginalne środki wyrazu i chętnie eksperymentowali z formą, ale wciąż podtrzymywali kult sztuki jako zjawiska wyjątkowego, przypisując sobie wyjątkową “misję” – pokazywali światu coś wielkiego. Sztuka współczesna natomiast odnosi się do nurtów rozwijanych po II wojnie światowej. Co istotne, należą do niej zarówno kierunki nawiązujące do modernizmu, jak i te, które zyskały miano tzw. antysztuki. Czym charakteryzują się te ostatnie? Rewolucyjna zmiana – jak twierdzi Krzysztof Karoń – nastąpiła w trzech obszarach: „wyjątkowe dzieło sztuki zastąpione zostało przez przedmiot banalny, materialne dzieło sztuki zastąpione zostało przez intelektualną spekulację, a celowy, indywidualny proces twórczy zastąpiony został przez zbiorowy rytuał”.
Antysztuka w służbie rewolucji
Dla merytorycznego podbudowania mojego wywodu zwróciłem się o opinię do ekspertki. Krystyna Różańska-Gorgolewska, artystka i kuratorka w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, odpowiedziała na moje pytanie, w jaki sposób narodziła się antysztuka, która świadomie zerwała z wymienionymi w poprzednich akapitach wyróżnikami klasycznego kanonu sztuki:
– Myślę, że wykorzystano potencjał, jaki niósł ze sobą ten trend. Sztukę, która wyłoniła się na początku XX wieku, odrzucała tradycyjne media, była modernistycznym eksperymentem, dyskusją z tradycją i próbą poszerzenie pola artystycznej wypowiedzi, określono mianem antysztuki. Wtedy w sztuce pojawiły się performance, happening, zaczęto korzystać z gotowych przedmiotów. Pojęcie antysztuki obecnie używane na określenie zjawisk w sztuce współczesnej ma znaczenie pejoratywne. Tych, którzy używają go, określając destrukcyjne zjawiska w sztuce, piętnuje się często jako ignorantów, zachowawczych, trzymających się kurczowo sztuki z XIX wieku, tradycjonalistów, ocierających się o teorie spiskowe. Faktycznie pojęcie to używane coraz powszechniej i częściej jest często najszybszym, najprostszym wyrazem i dookreśleniem naszego zdania i opinii o sztuce współczesnej. Wyrazem dezaprobaty dla tych zjawisk w sztuce, które odbieramy jako destrukcyjne dla niej, stojące w sprzeczności z tradycyjnym rozumieniem sztuki. Tej dziedziny oraz sfery życia i działania człowieka, która buduje, wspiera czy odnosi się do takich wartości, jak prawda, piękno czy dobro. Antysztuka początku XX wieku, sama siebie tak nazywająca, mając potencjał dekonstrukcji tradycyjnie rozumianej sztuki, była jednak dyskusją ze sztuką, poszerzeniem pola sztuki. Współczesna antysztuka unika takiego określania, a równocześnie nie chce już dyskutować. Korzysta tylko z potencjału dekonstrukcji i negacji. Albo inaczej – ideolodzy i promotorzy ideologii mających na celu dekonstrukcję tradycyjnych wartości wykorzystali tę jej cechę do wpływu na społeczeństwo i jego wyobraźnię – wyjaśnia przedstawicielka CSW.
Zobacz także: Są pierwsze wyniki badań nad amantadyną. Napawają optymizmem
Nie sposób nie zapytać o ideologiczne zaplecze współczesnej antysztuki, która – jak już się dowiedzieliśmy – szybko została dostrzeżona i wykorzystana przez front nieustającej rewolucji:
– Na początku XX wieku pojawił się konflikt między systemem kapitalistycznym, którego podstawą była tradycyjna kultura europejska, a wizją socjalistyczną. W większości państw zachodnich z systemem parlamentarnym zdobyć władzę mógł ten, kto zyskał poparcie większości społeczeństwa. Czyli ten, kto ma wpływ na system wychowania kształtującego społeczne zachowania i kto ma wpływ na sztukę kształtującą społeczną wyobraźnię. W XX wieku o władzy zaczęła decydować dominacja w kulturze. Ci, którzy chcieli wprowadzać rewolucyjny, nowy system, mogli zdekonstruować stary, niszcząc jego tradycyjną kulturę. Antysztuka początku XX wieku poszerzająca obszary wolności artystycznej okazała się idealna platformą ideologii bazujących na hasłach nieskrepowanej wolności czy niszczeniu starego porządku. I tak od początku lat 20. i 30. XX wieku trendy marksistowskie zaczęły przenikać do obszaru sztuki. W rezultacie w latach 60. XX wieku idee rewolucyjne zaczęły dominować na fali ruchu kontestacyjnego. Antysztuka stała się wyrazem pewnego nurtu politycznego, który można nazwać wręcz rewolucją kulturową czy neomarksizmem. Ten został zresztą mocno rozpropagowany na zachodnich uniwersytetach czy w mediach. Wtedy nastąpiło już widoczne połączenie nurtów awangardy i ideologii. W Polsce nie było to wtedy tak wyraźne, bo sztuka, która przenikała z Zachodu, była rozpatrywana na poziomie formalnym. Niewielu artystów zdawało sobie sprawę z ideologicznych inspiracji, które niosła ze sobą zachodnia sztuka. Stało się to jasne dopiero po 1989 roku, kiedy sztuka z kontekstem ideologicznym bardzo klarownie objawiła się w nurcie tzw. sztuki krytycznej – twierdzi Różańska-Gorgolewska.
Podsumowując, można powiedzieć, że antysztuka, usilnie zaliczana do sztuki współczesnej, w zgodzie z samą nazwą świadomie wyklucza się z tej kategorii. Nie jest wyrazem umiejętności artystów, którzy tworzą celowe dzieła, a zespołem technik socjotechnicznych, służących do przekształcania społecznej świadomości w służbie rewolucji.
Chcesz być na bieżąco? Czytaj codziennie MediaNarodowe.com
