Fakty i mity wokół Legionów Piłsudskiego

Legiony

Legiony były formacją armii austro-węgierskiej i podlegały dowództwu Landwehry. W 1915 w ich skład wchodziło 16.000 żołnierzy. Od 19 grudnia 1914 do 27 września 1916 pierwszą Brygadą Legionów dowodził Józef Piłsudski. Od 19 grudnia 1914 do 14 lipca 1916 drugą Brygadą dowodził Ferdynand Küttner, a od 14 lipca 1916 do 19 lutego 1918 Józef Haller. Dowódcami trzeciej Brygady od 8 maja 1915 do14 lipca 1916 Wiktor Grzesicki, od 14 lipca 1916 do 14 listopada 1916 Stanisław Szeptycki, od 14 listopada 1916 do 25 kwietnia 1917 Zygmunt Zieliński, od 25 kwietnia 1917 do 30 lipca 1917 Bolesław Roja.

Legiony walczyły w ramach armii austriackiej z armią rosyjską. Jesienią 1916 Legiony wycofano na tyły i Piłsudski zrezygnował z dowodzenia I Brygadą. W lecie 1917 Legiony zostały rozwiązane a legioniści internowani w obozach w Beniaminowie (oficerów) i Szczypiornie (żołnierzy), bo Polacy nie chcieli złożyć przysięgi na wierność Niemcom. Z tych, których nie internowano, stworzono Polski Korpus Posiłkowy, który jesiennie został wysłany na Bukowinę i Besarabię. W lutym 1918 Korpus pod dowództwem Józefa Hallera przeszedł na stronę rosyjską i połączył się z II Korpusem Polskim na Ukrainie.

Mit Legionów

Mit Legionów kreował pamiętniki legionistów (Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego, Wacława Kostka-Biernackiego), poezje (Kazimierza Przerwę-Tetmajera, Władysława Orkana, Kazimierę Iłłakowiczównę, Kazimierza Wierzyńskiego), obrazy Jacka Malczewskiego, Leon Wyczółkowski, Julian Fałat, Teodor Axentowicz, Józef Mehoffer, Zofia Stryjeńska, Konstanty Laszczka, Wojciech Kossaka.

Historia Legionów jest o wiele ciekawsza, niż wynikałoby to z sanacyjnych mitów. Przekonać się można o tym dzięki lekturze trzytomowej pracy Marka Koprowskiego „Legiony. Droga do legendy”.

Marek Koprowski „od ponad dwudziestu lat zajmujący się problematyką wschodnią i losami Polaków na Wschodzie. Jako wysłannik kilku pism odbył ponad sto dwadzieścia podróży – od Brześcia po Sachalin i Kamczatkę, odwiedzając wszystkie kraje na postsowieckim obszarze. Plonem tych wypraw, oprócz tysięcy artykułów, jest też kilkanaście książek”.

Przed wyruszeniem w pole 1906-1914

Pierwszy tom pracy „Legiony – droga do legendy” nosi tytuł „Przed wyruszeniem w pole 1906-1914”. Jak wynika z noty edytorskiej „historia Legionów Polskich jest mało znana, a informacje o nich, pokutujące w naszym społeczeństwie zazwyczaj nie odpowiadają prawdzie. Stały się one klasycznymi mitami, mającymi się nijak do prawdy historycznej. Mity te zakorzeniły się mocno w świadomości narodowej w okresie międzywojennym, zwłaszcza po roku 1926, gdy piłsudczycy znaleźli się u władzy. Pod władzą komunistyczną krążyły one podskórnie i w znacznej mierze stały się częścią polskiej świadomości narodowej. Były przekazywane z pokolenia na pokolenie, a ich egzemplifikacją jest przekonanie, że w roku 1918 odzyskaliśmy wolność wyłącznie dzięki Józefowi Piłsudskiemu. Podobnym mitem jest opinia, że to przyszły Marszałek Polski stworzył Legiony Polskie. Niniejsza książka nie ma owych legionowych mitów obalać, gdyż z mitami narodowymi się nie walczy. Każda tego typu próba z góry skazana jest klęskę. Tym bardziej że Józef Piłsudski ma dla Polski określone zasługi, których nikt pozbawić go nie może. Ambicją tej publikacji jest ukazanie całej złożoności i wielobarwności ruchu legionowego z jego różnorodnymi korzeniami”.

Pierwszy tom trylogii Koprowskiego „zaczyna się nie od wymarszu Pierwszej Kadrowej, ale od działalności Organizacji Bojowej-PPS. Autor omawia działalność Związku Walki Czynnej, a następnie Związku Strzeleckiego. Przybliża proces kształtowania się związanego z nimi obozu politycznego, funkcjonującego w Galicji. Wskazuje jednak także inne środowiska niepodległościowe, działające w Galicji i ścieranie się ich wizji walki o niepodległość Polski. Przypomina, że u progu wybuchu Wojny Światowej wiele innych ugrupowań, na czele z endecją, tworzyło swoje organizacje zbrojne. Prężnie działały m.in. Polskie Drużyny Strzeleckie, Drużyny Bartoszowe, Drużyny Podhalańskie i wreszcie Stałe Drużyny Sokole, bazujące na Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół””.

Praca Koprowskiego „ma charakter popularnonaukowy. Jej atutem są zamieszczone w dużej ilości: wspomnienia, treści najważniejszych dokumentów oraz bezpośrednie relacje. Oddają one znakomicie atmosferę tamtych dni, ilustrują działania i decyzje osób, które wówczas tworzyły historię i o których współcześni uczą się z podręczników. Pozwalają lepiej zrozumieć ich argumenty, racje, sposób rozumowania. Wielu z nich, mając siedemnaście czy osiemnaście lat, przerwało naukę w szkołach, spakowało plecaki i ruszyło w pole, by z dnia na dzień stać się żołnierzami Rzeczypospolitej, której wówczas jeszcze granic na mapie nie było”.

Dzieje Legionów od przełomu lat 1914/1915 po początki roku 1916

Drugi tom „Tom Nie tylko I Brygada” „ukazuje dzieje Legionów od przełomu lat 1914/1915 po początki roku 1916. Ważną rolę odgrywają tu oczywiście I Brygada i komendant Piłsudski, ale poczesne miejsce zajmują w nim również inne polskie formacje. Autor szeroko omawia krwawy szlak bojowy II Brygady Legionów na terenie Karpat Wschodnich. Przypomina bitwy stoczone przez nią pod Mołotkowem, Nadwórną i Rokitną, które na trwałe weszły do księgi chwały oręża polskiego. Prezentuje także formacje legionowe tworzone pod auspicjami Rosjan, które szybko przekształciły się w samodzielną dywizję. Zarysowuje całe polityczne zaplecze Legionów Polskich, bez którego żadne formacje wojskowe nie wyruszyłyby w pole. Przypomina działalność Naczelnego Komitetu Narodowego, a także jego Departamentu Wojskowego, kierowanego przez Władysława Sikorskiego – rzeczywistego twórcę idei Legionów, niesłusznie kojarzonej z nazwiskiem Józefa Piłsudskiego”.

Jak zwraca uwagę wydawca „aby uchwycić całość obrazu ówczesnej rzeczywistości, Koprowski zarysowuje złożone tło sytuacji militarnej i politycznej panującej na ziemiach polskich, a zaistniałej w wyniku działań wojennych i poczynań zaborców. Całość opracowania […] oparta została przede wszystkim na wspomnieniach i pamiętnikach oraz na relacjach bezpośrednich uczestników tamtych wydarzeń – tak oficerów, jak i szeregowców – polskich legionistów”.

Tworzyli Wojsko Polskie

Tom trzeci „Tworzyli Wojsko Polskie” „opiera się, podobnie jak poprzednie, na wspomnieniach, relacjach oraz dokumentach powstałych w latach 1917–1918. Autor ponownie udziela głosu zarówno piłsudczykom, jak i zwolennikom innych orientacji politycznych”.

„W swym opracowaniu Koprowski ukazuje bogactwo całego obozu niepodległościowego, który nie składał się wyłącznie z piłsudczyków, ale był znacznie szerszy. Z jego rozważań jednoznacznie wynika, że Piłsudski traktował Legiony instrumentalnie i gdy uznał, że są argumentem zgranym, był skłonny je rozwiązać, koncentrując się na nielegalnych metodach pracy w Polskiej Organizacji Wojskowej. Tym bardziej autor konsekwentnie podkreśla istotny wkład w odzyskanie niepodległości nie tylko I Brygady, ale także żołnierzy innych formacji tworzonych na Wschodzie, zwłaszcza II Brygady. Wskazuje na ważną dla funkcjonowania Legionów rolę środowiska konserwatystów krakowskich, przede wszystkim stworzonego przez nich Naczelnego Komitetu Narodowego i jego Departamentu Wojskowego. Przywołuje na łamy głosy działaczy i polityków wszystkich opcji. Lektura tych źródeł pozwoli czytelnikowi wyrobić sobie własny pogląd na historię i legendę Legionów Polskich”.

Jan Bodakowski

Dodaj do ulubionych!  

+0 -0