Telewizja MN
Zaloguj
2 
Wstęp
Twórczość literacka Stanisława Lema uchodzi za jedno z najwybitniejszych zjawisk artystycznych w skali światowej. Lem jest autorem 70 książek. Jego książki, przetłumaczone na 42 języki, zyskały niebywałą poczytność. Wysoko cenione są również jego publikacje o charakterze popularnonaukowym, dotyczące filozofii, nauki, estetyki i krytyki literackiej. Pisarz nie tylko tworzył fikcję na tematy kosmiczne, futurologiczne, ale snuł rozważania na temat przyszłości naszej cywilizacji i miejsca ludzkiej jednostki w świecie.
Stanisław Lem jako cybernetyk
Lem patrzy z kosmicznej perspektywy na ludzką populację zasiedlającą Ziemię. Narzędziem badawczym społeczeństwa jest dla niego cybernetyka. Lem jest bowiem jednym z ojców cybernetyki w Polsce, na co głównie chcemy zwrócić uwagę w niniejszym tekście. Cybernetyka to interdyscyplinarna nauka o sterowaniu maszyn, organizmów i społeczności, która pojawiła się pod koniec pierwszej połowy XX wieku. Cybernetyka była odpowiedzią na postępującą w nauce specjalizację.
„Dialogi” napisane w 1957 roku wynikały, jak przyznaje sam autor, z urzeczenia cybernetyką. Szczególnie interesujące są rozważania na temat sprzężeń zwrotnych w kapitalizmie i socjalizmie. Zawierają między innymi przyczynek do cybernetycznej teorii socjopatycznych zjawisk zarządzania, jedną z nielicznych prób cybernetycznej analizy niedomagań ustroju społecznego. Zajmowanie się patologią kierowania pozwala na unikanie popełnionych wcześniej błędów.
Zobacz także: TikTok niebezpieczny dla dzieci. Przeprowadzono dochodzenie
„Cyberiady” Lema należą z pewnością do najoryginalniejszych ujęć problemów poznawczych i praktycznych cybernetyki. Jego dzieło poświęcone technologii pod tytułem „Summa Technologiae” (1964) to istny katalog pomysłów i koncepcji, twórczo podejmujących wyzwanie intelektualne rzucone przez pierwszych cybernetyków i stawiających całkiem nowe pytania.
Cybernetyka jest zbliżona do filozofii i metodologii nauk. Dla wielu ludzi cybernetyka jest bardziej filozofią niż konkretną dyscypliną naukową. Dlatego też Lema uważa się za filozofa, ponieważ uprawiał refleksję literacką podejmującą problematykę filozoficzną. Taki autorytet jak ś.p. prof. Bogusław Wolniewicz stwierdził, że Stanisław Lem wielkim filozofem był.
Światopogląd Stanisława Lema
W poglądach Lema kluczową rolę odgrywa pojęcie ewolucji i pojęcie przypadku. Opozycja między determinizmem i indeterminizmem odgrywa tak istotną rolę, że Lem poświęcił jej dwutomową książkę „Filozofia przypadku. Literatura w świecie empirii”. Lem mocno akcentuje udział przypadku w powstaniu i ewolucji życia na Ziemi, jak i w powstaniu cywilizacji ludzkiej. Osiągnięciem Lema jest dostrzeżenie pewnych podobieństw, jakie zachodzą pomiędzy ewolucją przyrody a ewolucją kultury i technologii. Losowość z jednej strony warunkuje kreację, komplikowanie się świata, rozwój. Z drugiej – może objawiać się jako siła destrukcyjna, sprowadzając cierpienia, klęski, śmierć. Kultura jest nastawiona na eliminację przypadku z obrazu świata.
Chcesz być na bieżąco? Czytaj codziennie MediaNarodowe.com
Lem w esejach i prozie zajmuje się szeroko rozumianą antropologią. Na ewolucyjnej drodze człowiek przetrwał dzięki wszystkożerności i agresywności. Ludzie są wyposażeni w uniwersalny rozum, który powstał jako efekt rozwoju umiejętności polowania. Człowiek zależy od kodu genetycznego, ale jest też istotą społeczną. Późniejsze koleje losów homo sapiens to wytworzenie języka oraz wzbogacenie się o cywilizację materialną i kulturę. Na obecnym szczeblu rozwoju technologia steruje nami, władając w rosnącej mierze ludzkim losem. Technika tak nas uzależniła od siebie, że nie możemy się bez niej obejść. Jednak coraz silniejsze utechnologicznienie naszej cywilizacji powoduje zarazem jej kulturowe ubożenie. W XX wieku kultura stała się hedonistyczna i konsumpcyjna, zabrakło w niej miejsca na śmierć. Śmierć wyrzucona poza obyczajowość doprowadziła do ludobójstwa II wojny światowej. W naturę człowieka wpisane jest zło i drapieżność, lecz zarazem rozum i inteligencja, pozwalające na refleksję nad własnym bytem.
Zakończenie
Stanisław Lem zmarł w 2006 roku w Krakowie. Po śmierci ujawniono, że był Żydem z pochodzenia. Fakt ten pisarz po przeprowadzce po wojnie ze Lwowa do Krakowa starannie do końca życia ukrywał. Podsumowując jego dorobek starsi i mądrzejsi uczeni akademiccy orzekli, że Stanisław Lem jest największym polskim filozofem drugiej połowy XX wieku.
Literatura
1. Piotr Sienkiewicz: Poszukiwanie golema. O cybernetyce i cybernetykach. Warszawa 1988
2. Stanisław Jesiołkowski: Stanisław Lem jako filozof. Toruń 2002
