40 lat temu umarł Gomułka. Czy należy zlikwidować jego grób na Powązkach?

Spacerując po alei zasłużonych na warszawskim cmentarzu wojskowym na Powązkach, ma się sprzeczne odczucia. Z jednej strony odczuwa się radość z powodu licznych martwych komunistów, a z drugiej złość, że ich truchła profanują prestiżowy cmentarz – w alei zasłużonych powinni spoczywać polscy patrioci, a nie komunistyczni zdrajcy i oprawcy.

Choć słuszne jest żądanie wywalenia z Powązek grobów komunistów, to po lekturze wydanej przez Instytut Pamięci Narodowej prawie 600 stronicowej pracy „Na licencji Moskwy. Wokół Gomułki, Bermana i innych (1943–1970)”, której autorem jest Robert Spałek, mam wątpliwości co do zasadności eksmisji grobu Władysława Gomułki.

Zobacz także: Burmistrz Nowogardu składa hołd sowieckim żołnierzom. Matecki: “Precz z komuną!”

Zagwarantował zachodnią granicę

Władysław Gomułka, choć niewątpliwie odpowiada za zbrodnie komunistyczne na polskich patriotach, choć opowiadał się za zbrodniczą ideologią komunizmu, to niewątpliwie przysłużył się Polsce walką o gwarancje zachodnich Niemiec (RFN) dla polskich granic zachodnich, co było zdecydowanie sprzeczne z interesem sowieckim – ZSRR kreował się na gwaranta granic zachodnich Polski zagrożonych niemieckim rewizjonizmem – uznanie przez RFN granic zachodnich czyniły sowieckie gwarancje zbędnymi.

Gomułka odzyskał władzę w PRL w 1956 roku. Po odzyskaniu władzy nakazał zwolnić z więzień polskich patriotów – choć odzyskali oni wolność, to nie przeprowadzono ich rehabilitacji i dalej byli traktowani jak kryminaliści, którzy opuścili więzienia.

Zdaniem Roberta Spałka z IPN Władysław Gomułka, choć był ideowym komunistą to „potrafił manipulować relacjami z Moskwą z ZSRR tak, by przynosiły, jak najbardziej wymierne korzyści Polsce Ludowej”.

Nie miał zlodzeń co do Rosji

Złudzenia do ZSRR Gomułka stracił już w latach trzydziestych po pobycie na szkoleniu u sowietów. Rozczarowały go sowieckie realia – bieda, głód, korupcja, biurokracja, bezpieka i bezideowość. Choć stracił uwielbienie dla ZSRR, to zawsze uznawał, że Związek Sowiecki jest liderem dla komunistów i tylko dzięki sowietom komuniści mają władzę w PRL. Wiarę Gomułki w ZSRR podważało: rozwiązanie KPP, sojusz sowietów z nazistami, dyskryminacja Polaków na Kresach pod sowiecką okupacją.

Suwerenność od Moskwy dla Gomułki nie oznaczała porzucenia drogi terroru komunistycznego. Przed utratą władzy pod koniec lat czterdziestych uważał, że polskich patriotów aresztować i likwidować powinni ”polscy” komuniści z (KBW, UB i ludowego Wojska „Polskiego”), a nie Rosjanie (NKWD i Armia Czerwona).

W czasie II wojny światowej Gomułka był realistą i wbrew Moskwie nie miał zamiaru starać się o to, by polscy patrioci wspierali PPR (komunistyczną partię dla ”Polaków” będącą sowiecką agenturą), wiedział, że takie starania sensu nie mają i lepiej starać się pozyskać to, co realne, czyli wsparcie dla PPR ze strony marginesu konspiracyjnej sceny politycznej.

Gomułka bezczelnie zwracał uwagę sowietom, że nie znają polskich realiów, ani ich nie rozumieją, domagał się też by: Moskwa traktowała komunistyczne władze nad Polską po partnersku, by PRL miał korzyści gospodarcze z relacji z Moskwą, a Rosjanie uznali zachodnie granice Polski.

W 1947 roku upór Gomułki przeszkodził Stalinowi w realizacji planów stworzenia Kominformu. W 1948 roku Gomułka skrytykował ruch komunistyczny na ziemiach polskich (SDKPiL i KPP) za lekceważenie kwestii niepodległości Polski i docenił niepodległościowe starania PPS – spowodowało to, że utracił władzę w PPR (i był internowany od 1951 do 1954).

Swoisty liberalizm na tle innych komunistycznych tyranów

Za czasów Gomułki w PRL panował pewien pluralizm polityczny (mogły działać organizacje kierowane do katolików jak Znak czy KIK), mogło istnieć prywatne rolnictwo i drobna przedsiębiorczość, w systemie sejm miał większą rangę, bardziej odideologizowano naukę i kulturę, nie dążono do anihilacji Kościoła (Gomułka, choć zwalczał Kościół, to doceniał jego społeczną rolę), represje były mniejsze, ograniczono wydatki na militaryzację, dążono do większej autonomii od ZSRR.

Gomułka usunął z ludowego Wojska „Polskiego” sowieckiego marszałka Rokossowskiego, a z Komitetu Centralnego PZPR popieranego przez sowietów stalinistę Zenona Nowaka. Doprowadził do tego, że PRL opuściła większość sowieckich generałów z ludowego Wojska ”Polskiego”, dowództwo przejęli ”polscy” komuniści z PPR, uregulował zasady obecności rosyjskiej Armii Czerwonej na terenie PRL.

Gomułce udało się przeprowadzić pewne reformy w PRL: czasowo ograniczył cenzurę (do 1959 roku – cenzurę przywrócono też, by ograniczyć liberalizację obyczajów), przywrócił część przedwojennych profesorów do pracy, zezwolił na reaktywacje Związku Harcerstwa Polskiego, usunął z PZPR 200.000 działaczy i zmienił część władz wojewódzkich partii, uwolnił kilkadziesiąt tysięcy (czyli większość) więźniów politycznych (pozostała ich kilkudziesięciu), z bezpieki usunął większość dowództwa (głównie Żydów), zmniejszył o 40% (9000) ilość funkcjonariuszy bezpieki, zrezygnował z 40% tajnych współpracowników SB, wywalczył lepsze dla Polski zasady podległości wobec ZSRR, doprowadził do tego, że PRL stał się najbardziej liberalnym państwem bloku sowieckiego.

Większa swoboda dla nauki i kultury

Dzięki Gomułce twórcy, naukowcy i intelektualiści mieli w PRL największy zakres wolności spośród krajów pod komunistyczną okupacją. Kultura w PRL Gomułki była nadzorowana, a nie sterowana i co niezwykle ważne pozostawała w kontakcie z zachodem. Gomułka pozwalał na wydawanie w PRL książek autorstwa amerykańskich pisarzy i na to by zachodnie produkcje filmowe stanowiły 1/3 filmów wyświetlanych w PRL. Za Gomułki w PRL dynamicznie rozwijała się sztuka nowoczesna i kultura popularna, a nawet zaprzestano zagłuszania zachodnich radiostacji.

Największą zasługą Gomułki było to, że w Moskwie walczył o interesy PRL (co irytowało Kreml). W 1956 roku Gomułce udało się wymusić na ZSRR częściowe rekompensaty za wywieziony do ZSRR węgiel i skłonić ZSRR do udzielenia PRL pożyczek. Gomułka domagał się od ZSRR prawa powrotu do PRL z ZSRR obywateli II RP – w tym i więźniów i zesłańców. Uniemożliwił sowietom powołania Kominformu. Na międzynarodowej nardzie 81 partii komunistycznych domagał się zapisania w dokumentach końcowych zasady równości i suwerenności partii (czemu przeciwne były wszystkie partie komunistyczne). Chciał załagodzić konflikt ZSRR z ChRL. W 1964 roku, gdy Breżniew zastąpił Chruszczowa, postulował wprowadzenie ułatwień w handlu między krajami komunistycznymi a kapitalistycznymi.

Stawiał się Rosjanom

Gomułka od ZSRR „domagał się większej swobody dla PRL w sferze gospodarczej i militarnej”, „domagał się od sowietów tolerowania […] polskiej specyfiki narodowej” – w tym uznania Kościoła i odstąpienia od kolektywizacji rolnictwa, utrzymania sektora prywatnego w usługach i zachowania polskiej symboliki patriotycznej. Gomułka wykluczał, by sowieci coś na nim wymuszali i uzyskał „samodzielność w prowadzeniu polityki wewnętrznej i […] niezależność kadrową”. Hardość Gomułki w relacjach z sowietami sprawiła, że Chruszczow i Breżniew go lubili.

Już w 1944 roku Gomułka domagał się od ZSRR gwarancji dla zachodniej granicy PRL. Gomułka pouczał Kreml, że ZSRR nie może się dogadywać z RFN, zanim RFN nie uzna zachodniej granicy PRL. Wbrew Moskwie Gomułka na własną rękę starał się uzyskać porozumienie RFN z PRL, nie informując innych krajów komunistycznych o swoich zabiegach. Komunistyczne NRD były przeciwne porozumieniu RFN i PRL, i starały się do takiego porozumienia nie dopuścić. Podobnie i ZSRR był przeciwny porozumieniu PRL z RFN i chciał je zablokować – przyczyną takiej polityki Kremla było to, że w wyniku porozumienia PRL z RFN sowieci stracili status gwaranta zachodniej granicy PRL.

Gomułka nie był też niewolnikiem swojej własnej propagandy. W czasie tajnych rozmów delegatów PRL z RFN propaganda PRL straszyła Polaków niemieckim rewanżyzmem. Nagle w 1969 Gomułka zaczął mówić o potrzebie porozumienia i stwierdził, że Polsce nie zagraża niemiecki rewizjonizm.

Ukoronowaniem walki Gomułki o gwarancje RFN dla zachodnich granic PRL było podpisanie 7 grudnia 1970 roku porozumienia PRL – RFN. RFN uznała nienaruszalność zachodnich granic PRL na Odrze i Nysie. Warto się zastanowić czy za ten sukces Polski Gomułka nie musiał zapłacić utratą władzy.

Chcesz być na bieżąco? Czytaj codziennie MediaNarodowe.com